Ketting schoonmaken

Van alle onderdelen van de fiets lijkt de ketting het onderdeel dat het meest geoptimaliseerd is volgens de raceformule: ‘als het breekt was het te licht, als het heel blijft is het te zwaar’. Niet alleen worden alle metalen deeltjes tot tegen het breken belast, ook de absolute smering tussen die deeltjes is bijna niet te doen omdat ze zo klein zijn. Daar moet je dus serieus aandacht aan besteden.

Vóór het smeren komt het schoonhouden/schoonmaken. Dat is vooral een kwestie van bijhouden. Gewoon met een lap kun je de zijkanten afvegen, maar meer ook niet want dan druk je het vuil tussen de schakels en in de lagertjes. Wacht je te lang dan moet je met oplosmiddelen aan de gang. Een schoonmaakapparaatje met borsteltjes werkt maar beperkt; wil je het gebruiken dan moet je meerdere malen de vloeistof verversen en het wordt altijd een kliederboel. Beter is om dan een vette oplosser te gebruiken, petroleum, eventueel dieselolie. Vang die goed op, laat het vuil uitzakken, en bewaar de vloeistof. Kun je vele malen gebruiken. Bedenk wel dat in het voornoemde geval de ketting letterlijk te schoon wordt en met name binnen in de rolletjes. Goed smeren is ingeval van het gebruik van petroleum en diesel echt noodzakelijk. Dus laat het niet hierop aankomen en maak regelmatig je ketting schoon met een lap zoals eerder genoemd.

Biologisch afbreekbare schoonmaakmiddelen werken vrij goed, mits heel geconcentreerd gebruikt. Pas echter op, want als je ze te lang laat inwerken tasten ze de lak aan en laten ze metaal verkleuren. Vooral aluminium is er gevoelig voor. Metaalreinigers in de spuitbus zijn krachtige vetoplossers en blazen het vuil weg, maar waar blijft de rommel, en vraag niet wat het kost. Niet verkeerd is de hogedrukspuit en bij voorkeur in een nevelstand zodat de straal niet te krachtig is.(maar pas altijd op voor de wiel- en trapaslagers), desnoods de tuinslang in combinatie met een harde borstel (vooral effectief na een modderige (mountainbike)rit. Doe dit het liefst voordat de boel is opgedroogd.

De firma Rohloff heeft onderzoek gedaan naar het effect van schoonmaken. Het is zelfs met industriële middelen als een ultrasoon trilapparaat niet mogelijk het vuil goed uit de ketting te krijgen. Maar zelfs als er wat vuil achter blijft, dan nog is het goed om te smeren. Dat is vergelijkbaar met schuren: droog schuren neemt veel materiaal af, nat wordt het beter, en met olie op schuurpapier of slijpsteen kun je alleen nog polijsten.

Als je voor het smeren een spuitbus met teflon gebruikt gebeuren er in feite meerdere dingen: het spul bevat een oplosmiddel, heeft sterke kruipeigenschappen en maakt dus ook schoon. Tevens laat het een smeerfilm achter, waarin – hoop je – minuscule teflon korreltjes achterblijven die metaal op metaal contact vermijden als het smeermiddel is weggeperst of weggespoeld. De spuitbus moet je altijd een tijdje voor een flinke rit gebruiken, de avond van tevoren bijvoorbeeld. Het oplosmiddel moet eerst goed verdampen. Veeg daarna de ketting goed schoon (eigenlijk alleen de zijkanten), en herhaal dat na de rit; er wordt altijd overtollig smeermiddel naar buiten geperst. En voor alle duidelijkheid: teflon is iets heel anders dan siliconen: siliconen zijn er voor de bescherming, het anti-hechten; de smerende werking ervan is te verwaarlozen. Gebruik voor de ketting ook geen kruipolie, geen WD40 e.d.

Speciale kettingoliën (Pedro’s, Finish Line of Rohloff) hebben betere eigenschappen. Ze kunnen hoge drukken verdragen, hechten heel goed en verdringen water. Gewone motorolie of cardanolie is veel minder goed, en spettert alles onder. In veel gewone fietsenwinkels wordt nog steeds naaimachine- en universele olie als kettingolie verkocht: waardeloos! Maar ook voor echte kettingolie geldt: liefst de avond van te voren smeren, en voor de rit de ketting afvegen.
Kettingwax heeft geen goede smeereigenschappen. Het gebruik is mogelijk nuttig om een beschermend laagje aan te brengen, en om hechten van vuil tegen te gaan.

Goed onderhoud is dus: schoon houden en frequent smeren. Dus beter is het om vaker weinig te smeren dan een langere tijd niet en dan ineens heel veel. Desondanks gaan kettingen niet lang mee. Het zijn te kritisch belaste onderdelen. Het kan al na 1000 km nodig zijn de ketting te vervangen. Doe je het op tijd, dan kun je het vernieuwen van de (duurdere) kettingkransjes even uitstellen. Gebruik een meetapparaatje om de slijtage te controleren. Rohloff heeft een Caliber voor de ketting en een HG-IG Check voor de kransjes. Park Tool heeft de Chain Checker.
Maar bedenk dat een gesmeerde ketting hoe dan ook nooit helemaal schoon kan zijn en dat je er dus met handen, kuiten of broekspijpen vanaf moet blijven.

Note: een steeds vaker gebruikt trucje van veelfietsers, en met name vakantiefietsers op een lange reis, is om twee kettingen te gebruiken en deze steeds om de pakweg 1000 km te wisselen. Zo ontstaat een niet al te specifiek slijtagepatroon op de kransen en gaat één cassette in combinatie met 2 kettingen dus twee keer zolang mee.